Tekort aan vitamine D maakt mogelijk kwetsbaarder voor Covid-19

Er zijn aanwijzingen dat een tekort aan vitamine D je kwetsbaarder maakt voor Covid-19. De vitamine is niet alleen belangrijk voor je botten, maar óók voor je afweer — en dan vooral de afweer tegen infecties van de luchtwegen.

Diana de Veld

De dagen worden weer korter en de zon staat de hele dag laag aan de hemel. Dat betekent dat onze vitamine D-spiegels aan het dalen zijn. Onze huid maakt deze vitamine aan met behulp van ultraviolet licht uit zonlicht — zolang je tenminste niet bent ingesmeerd met zonnebrandcrème. Maar in ons land valt het zonlicht in de donkere maanden zó schuin op aarde dat de dampkring vrijwel al het UV-B-licht eruit filtert. Resultaat? Nul vitamine D-productie.
Het advies van de Gezondheidsraad is om elke dag tussen 11 en 15 uur 15 tot 30 minuten in de zon te zijn, met in elk geval je hoofd en handen onbedekt. Dan zou je tussen maart en oktober voldoende vitamine D aanmaken. Maar in de overige maanden kun je desnoods de hele dag in je blootje buiten lopen: het helpt niet. De voorraad die je in de zomer opbouwt, halveert elke vier tot zes weken. Zo rond maart, vlak voordat de zonkracht weer flink toeneemt, is onze vitamine D-spiegel dan ook op z’n laagst.
Opvallend is dat de pandemie juist in maart op z’n hoogtepunt was. Pas nu, in de herfst, komt het virus opnieuw opzetten. De intelligente lockdown speelt hierbij ongetwijfeld een hoofdrol, maar we zien hetzelfde patroon bij andere virussen: in de winter snotteren we meer dan in de zomer. En er zijn nog andere tekenen die erop kunnen wijzen dat vitamine D de kans op Covid-19 of de ernst ervan kan verminderen. Zo hebben de mensen die het zwaarst getroffen worden door corona, vaak óók een lage vitamine D-spiegel. Bijvoorbeeld ouderen, de groep waarin de meeste Covid-19-slachtoffers vallen. De oudere huid is namelijk minder goed in staat vitamine D te maken en daarnaast komt ouderen vaak minder buiten. “In de Longitudinal Aging Study Amsterdam had ongeveer de helft van de 65-plussers een tekort aan vitamine D’’, zegt dr. Natasja van Schoor, verbonden aan Amsterdam UMC.
Mensen met een donkere huidskleur blijken eveneens harder te worden geraakt door Covid-19, bijvoorbeeld in Groot-Brittannië en in de Verenigde Staten. En ja, met een donkere huid in een land ver van de evenaar heb je óók meer kans op een gebrek aan vitamine D. De huidpigmenten absorberen namelijk een flink deel van het benodigde UV-B-licht. In 2011 stelde het RIVM bijvoorbeeld vast dat 8 op de 10 vrouwen met een Surinaamse afkomst en ouder dan 50 jaar een tekort had aan vitamine D. Onder alle Nederlanders met een niet-westerse achtergrond komen vitamine D-tekorten relatief vaak voor.
Een derde risicogroep voor Covid-19 zijn mensen met overgewicht. We kennen nog de beelden van zware mensen op hun buik op de IC. Bij dikke mensen is de vitamine D-spiegel gemiddeld lager. ,,Vitamine D3 is vetoplosbaar en gaat in lichaamsvet zitten, in plaats van waar je het nodig hebt’’, zegt immunoloog en diabetesonderzoeker hoogleraar Bart Roep, verbonden aan het LUMC en het Center of Hope Diabetes in Los Angeles. ,,In de VS pleiten groepen deskundigen er al voor om de dagelijkse vitamine D-adviezen te verdrievoudigen.’’
Onderzoekers zien duidelijk dat patiënten die met corona in het ziekenhuis belanden, gemiddeld een lagere vitamine D-spiegel hebben. Dat zegt nog niet automatisch dat een gebrek aan deze vitamine daarvan een oorzaak is. Ouderen zijn bijvoorbeeld sowieso kwetsbaar door hun zwakkere afweersysteem. Mensen met een migratieachtergrond hebben door slechtere sociaaleconomische omstandigheden gemiddeld een mindere gezondheid en zijn vaak kleiner behuisd, en mensen met overgewicht leiden vaker aan chronische ziekten. Voor de seizoenspatronen bij infecties geldt hetzelfde: misschien komt dat bijvoorbeeld doordat mensen dichter op elkaar zitten in de winter. Het is kortom moeilijk om de stap te maken van ‘we zien een verband’ naar ‘we zien een oorzaak’. ,,Of een vitamine D-supplement helpt om infecties te voorkomen zal eerst op een goede systematische wijze moeten worden aangetoond’’, vindt Patricia Schutte van het Voedingscentrum.
Dat kan bijvoorbeeld door te loten: de ene groep mensen krijgt dan een vitamine D-supplement en de andere een placebo. Dat is voor Covid-19 nog niet zo vaak gebeurd. Eén Spaanse studie deed het wel, bij 76 patiënten die waren opgenomen vanwege corona. Van de vijftig patiënten die vitamine D kregen toegediend, kwamen er twee op de intensive care terecht en overleed niemand. Van de 26 patiënten die een placebo kregen belandden er dertien op de ic en overleden uiteindelijk twee patiënten. Dat klinkt als indrukwekkend bewijs voor een sterke bescherming door vitamine D, maar de studie had wel wat mankementen. Ondanks de loting leken de patiëntengroepen niet genoeg op elkaar, en de groep deelnemers was vrij klein. Het resultaat zou in andere studies dus bevestigd moeten worden.
In 2017, toen Covid-19 nog niet bestond, liet een grote analyse van 25 studies met loting zien dat vitamine D-supplementen mensen deels beschermen tegen luchtweginfecties. Vooral mensen met een tekort aan vitamine D hadden er veel baat bij. We zullen moeten wachten tot er grote soortgelijke studies tijdens deze pandemie zijn uitgevoerd tot we het zeker weten. Maar het staat iedereen vrij om vitamine D te slikken, mits de veilige dosis niet wordt overschreden. Voor bepaalde groepen is dat sowieso een aanrader.

Wie moet vitamine D slikken?
Van oudsher heet vitamine D ‘goed voor je botten’ te zijn. Zo lopen ouderen met een tekort meer kans op osteoporose en botbreuken. Daarom adviseert de Gezondheidsraad mensen uit bepaalde risicogroepen om vitamine D te slikken.

10 microgram per dag:
Mensen die hun huid bedekken of weinig buiten komen
Mensen met een getinte of donkere huidskleur
Vrouwen tussen 50 en 69 jaar
Kinderen tot 4 jaar
Zwangere vrouwen

20 microgram per dag:
Iedereen ouder dan 70 jaar

Dure merken werken niet beter en zijn net zo veilig als goedkopere varianten. Let wel op de juiste dosering, zie voedingscentrum.nl. De hoeveelheid microgram staat op het etiket. Overigens zijn er ook wetenschappers, zoals de Britse professor Adrian Martineau, die denken dat de dosis voor een optimale afweer wat hoger kan: geen 10, maar 25 microgram per dag. Voor volwassenen zijn doses tot 100 microgram per dag veilig, volgens de Europese voedselveiligheidsautoriteit. Nóg hogere doses voegen niets toe. Maandelijkse of jaarlijkse toediening van hoge doses vitamine D is niet zinvol én risicovol.

In je voeding
Je kunt vitamine D binnenkrijgen via je voeding: in Nederland is het toegevoegd aan margarine, halvarine en bak- en braadproducten (niet aan olie). En het zit in rijke mate in vette vis, zoals makreel en haring. Verder zit het ook een beetje in dierlijke producten zoals vlees en eieren. Toch kun je met voeding niet eens in een derde van je behoefte aan vitamine D voldoen. De rest moet vanuit zonlicht en je huid komen — of uit een pilletje of levertraan.
Hoewel vitamine D je afweer tegen het coronavirus mogelijk sterker maakt, zal een supplement geen wondermiddel zijn. Je moet je met zo’n dagelijks pilletje dus zeker niet onkwetsbaar wanen en gewoon voorzorgsmaatregelen nemen. “Er zijn bovendien veel meer dingen die je kunt doen om je afweersysteem te versterken: volwaardige voeding, afvallen als je te zwaar bent, genoeg slapen, bewegen en ontspanning zoeken”, zegt internist dr. Yvo Sijpkens (stichting Je leefstijl als medicijn). “Vitamine D-pillen zijn geen vervanging voor een gezonde leefstijl of voor buiten zijn, want dat is ook om andere redenen gezond.”